هلند
هلند رو میشه با کلمات مختلفی توصیف کرد؛ سرزمین گل‌ها و سرزمین آسیاب های بادی!معروف ترین لقب های این کشور کوچیک هستند.کشوری که در شمال غربی اروپا قرار داره و با بلژیک و آلمان مرز خاکی مشترک داره و از شمال هم به دریای شمال محدوده. با جمعیتی نزدیک به ۱۸ میلیون نفر ۱۶۸ امین کشور پر جمعیت جهانه !
کشوری که حدود ۲۰ درصد مساحت اون از آب تشکیل شده و حدود ۲۵ درصد مساحت کل کشور هم از عقب نسینی و خشک کردن آب دریاچه بدست اومده! راستش هلند اینقدر نکته ی عجیب و جالب داره که وسوسه میشم درباره ی همه شون صحبت کنم. اما چون هدفمون تاریخ هلنده سعی میکنیم زیاد مطالب پراکنده رو نگیم. با این وجود بهتره اول هلند امروزی رو بشناسیم و بعد ببینیم چطور شد که هلند، تبدیل به هلند امروزی شد !و چه مسیری رو طی کرد تا به کشور آسیاب های بادی لقب گرفت!
بهتره صحبت از هلند رو با اسمش شروع کنیم.کشوری که ما بهش میگیم هلند اما اسم رسمیِ اون پادشاهیِ نِدِرلندز هست. ندرلند هم یعنی سرزمین های پست.وقتی میگیم سرزمین پست منظورمون واقعا پَسته!یعنی سطح زمین توی بیشتر مناطق این کشور پایین تر از سطح آب های آزاده!در واقع ۶۰ درصد این سرزمین پایین تر از سطح دریا قرار دارن ! مرتفع ترین نقطه‌ی این کشور در سرزمین اصلی که توی اروپا قرار داره فقط ۳۲۲ متر ارتفاع داره. عملا میشه گفت که کوهی نداره؛
گرچه خودشون بهش کوه میگن ولی عملا تپه‌هایی بیش نیستند. با این اوصاف طبیعتا این کشور با سرزمین های به این پستی باید زیر آب باشه و بیشتر زمین‌هاش ته آب باشن! اما میبینیم که هلند با با همین شرایطی که داره تبدیل به یکی از بزرگترین تولیدکننده ها و صادرکننده های محصولات کشاورزی شده. اون هم با عقب روندن آب دریا ! همین خشک کردن آب دریا ! یا بعبارتی عقب روندن آب دریا هم یکی از کارهای بزرگیه که هلندی‌ها در طول تاریخ یادگرفتن و انجام دادن و همیشه با قدرت طبیعت و دریا دست به یقه هستن. به این زمین های خشکشده پُلدِر میگن polders.
شیوه‌ی خشک کردن زمین ها هم به این صورت بوده که پله پله آب‌هارو عقب میبردن! یعنی یک سد میساختن و با کمک آسیاب‌های بادی و کمک گرفتن از قدرت باد، آب رو پشت سد میبردن و باز دوباره همین کار رو یبار دیگه انجام میدادن و پله پله آب رو عقب میروندن! کاری که صدها سال انجامش دادن و امروزه هم هنوز در حال انجامش هستن. فقط توی این دوره بجای آسیاب های بادی از پمپ های قوی برقی استفاده میکنن. اما اگه یه زمانی تلمبه های عظیم و پمپ های اونجا از کار بیفتن این سرزمین ها خیلی زود به همون باتلاق های پیش از دوران مسیح تبدیل میشن و آب دوباره پیشروی میکنه و زمین‌های خودش رو میگیره. پس این نبرد دریا و هلندی ها همیشه ادامه داشته و خواهد داشت ! یک جمله‌ی معروف هست که میگه: خدا همه‌ی دنیا رو ساخت و هلندی ها هم هلند رو ساختن !
جغرافیای این کشور پر از جذابیت ها و زیبایی هاست!از مجمع الجزایر اطراف این کشور بگیر تا خلیج های کم عمق و رودخانه‌های پر آب و جنگل های این کشور ! اما وقتی درباره ی کوه ها و مرتفع ترین نقاط این کشور تحقیق کنید به دو عدد خواهید رسید! یک عدد همون ۳۲۲ متر بود که در موردش صحبت کردیم و عدد بعدی ۸۸۷ متر! والسربرگ vaalserberg یا همون کوه ۳۲۲ متری در mainland یا سرزمین اصلی قرار گرفته .یعنی همون بخش اروپایی این پادشاهی. اما کوه سینری با ۸۸۷ متر ارتفاع یک آتش فشان فعاله که در جزیره ی سابا(saba) در دریای کارائیب قرار گرفته.
بجز این جزایر دو جزیره‌ی دیگه هم تو همون منطقه یعنی دریای کارائیب قرار دارن که جز کشور پادشاهی هلند هستن و یجورایی یادگاری هایی از دوران استعمار و کشورگشایی هلندی ها هستن. ولی اگه بخوایم دقیق تر بگیم، پادشاهی هلند عملا از ۴ بخش یا کشور جدا تشکیل شده که سه تای اونها در دریای کارائیب و یکی در اروپاست. آروبا ، سنت مارتین و کوراسائو در دریای کارائیب و خود هلند در اروپا قرار داره!(صفحه‌ی پادشاهی هلند در ویکی پدیا / هم جدول و هم ساختار درختی و هم نقشه ها نمایش داده بشن )
اما این مناطقی که از هلند موندن خیلی کمتر از چیزیه که امپراتوری هلند در قرن هفدهم تا نوزدهم بهش رسیده بودن !ونا در دوران اوجشون به همه جای دنیا سرک کشیده بودن و خیلی از نقاط دنیا رو تحت تسلط خودشون داشتن.
حالا برسیم به این نکته که چرا ما بهش میگیم هلند و انگلیسی ها بهش میگن ندرلند!گفتیم که نام اصلی این کشور ندرلندز به معنی سرزمین های پسته! اما خیلی از کشورها و ما ایرانی ها بهش میگیم هلند ! در واقع هلند اسم دوتا ایالت یا استان در سواحل غربیِ این کشوره. هلند شمالی و هلند جنوبی، استان های غربیِ این کشورن و از اونجاییکه هردوتاش نقش مهمی در تاریخ داشتن خیلی ها کل کشور رو به اسم هلند که میشه بخشی از این کشور میشناسن. البته هلند یک ایالت دیگه هم به اسم zeeland داره .این اسم رو فعلا تو ذهنتون داشته باشید تا بعدا راجع بهش صحبت کنیم.
هلندی ها چطور بر دنیا حکمرانی کردند؟
راستس نمیخوایم در مورد تاریخ کامل هلند صحبت کنیم؛ اما میخوایم این نکته رو بررسی کنیم که هلندی ها چطور تونستن در قرن هفدهم و هجدهم بر دنیا حکومت کنن! که برای فهمیدن داستان صعود و افول امپراتوری هلند باید کمی از تاریخ هلند رو بدونیم.
امپراتوری اسپانیا در قرون ۱۵ و ۱۶ میلادی یکی از وسیع ترین امپراتوری های دنیا رو داشته که بعدا باید بطور جداگانه درباره ش صحبت کنیم.این امپراتوری مستعمراتی در قاره‌ی آمریکا و جنوب شرق آسیا داشته که درآمد بسیار زیادی از اونها بدست میاورد. این اسپانیای ثروتمند با پولی که از برده داری و تجارت بدست آورده بود نیروی دریایی بسیار قدرتمندی رو ساخته بود که در جنگ ها ازش استفاده میکرده؛ در همین قرن شونزدهم بود که هلند در نهایت قربانی یکی از همین جنگ ها شد و بخاطر یک ازدواج بخشی از امپراتوری اسپانیا شدن!
تا اواخر قرن شونزدهم میلادی سرزمین های هلند هابسبورگ یا hobsburg netherland و هلند اسپانیا تحت فرمان امپراتوری اسپانیا بودن(نقشه ی امپراتوری اسپانیا). امپراتوری اسپانیا کاتولیک بود و مردم پروتستان هلند هم از این امپراتوری ناراضی شده بودن.اعتراض ها از سال ۱۵۶۸ شروع میشه و مردم این مناطق کم کم علیه پادشاه اسپانیا قیام میکنن .رهبر این انقلاب رو شخصی به اسم ویلم خاموش داشت این قیام در هفده ایالت هلند علیه فلیپه felipell دوم پادشاه اسپانیا انجام شد که به جنگ استقلال هلند شهرت داره .
دلایل زیادی از نارضایتی هلندی ها از اسپانیایی ها وجود داشت یکی ش که گفتیم بحث مذهب بوده !پادشاه اسپانیا تلاش کرده بود تا از طریق ایجاد تفتیش عقاید با مذهب پروتستان مبارزه کنه و مناصب بالارو هم به اسپانیایی ها داده بود.مالیات سنگینی هم که از مردم منطقه میگرفت، همه دست به دست هم دادن تا مردم هلند در مقابل اسپانیا متحد بشن. طی جنگ هایی اسپانیا دوباره تونست تابر بیشتر مناطق شورش مسلط بشه. ایالات شمالی به رهبری ویلم خاموش مقاومت کردن و در نهایت در سال ۱۵۸۱ جمهوری هلند یا Dutch Republic رو تاسیس میکنن.
اما بقیه مناطق همچنان با اسپانیا در جنگ بودن. این جنگ ها که به جنگ های هشتاد ساله شهرت پیدا میکنن بالاخره در سال ۱۶۴۸ با امضای پیمان صلح پونستر بین جمهوری هلند و اسپانیا پایان پیدا میکنن. طبق این معاهده امپراتوری اسپانیا، استقلال جمهوری هلند رو به رسمیت میشناسه و به جنگ های هشتادساله پایان میده .اگر خاطرتون باشه قبلا درباره پیمان و ستفالی و جنگ های سی ساله در اروپای مرکزی صحبت کردیم. جنگ هایی که بین سالهای ۱۶۱۸ تا ۱۶۸۴ برای تثبیت قدرتها و مرزبندی های جدید در اروپای مرکزی رخ داد.
جنگ هایی که درگیری بین کاتولیک ها و پروتستان ها هم بود و در نهایت با پیمان وستفالی تو سال ۱۶۴۸ تموم شدن.حالا این پیمان صلح مونستر هم که گفتیم بین اسپانیا و هلند امضا شده بود عملا بخشی از پیمان وستفانی به حساب میاد این معاهده نقطه ی عطفی در تاریخ هلند محسوب میشه و دیگه بعد از اون جمهوری هلند رسما به یک کشور مستقل تقسیم میشه و دیگه بخشی از امپراتوری مقدس روم نیست.این جنگ های طولانی در نهایت استقلال هلند ، پیش زمینه ای برای ایجاد امپراتوری استعماری هلند میشه .
امپراتوری هلند
توی قرون ۱۵ و ۱۶ اسپانیا و پرتغال امپراتوری هایی بودن که با کشتی هایی که داشتن تونسته بودن سرزمین های زیادی رو تصرف کنن. هلندی هاهم که از اسپانیا مستقل شده بودن تلاش کردن تا راه پرتغال و اسپانیا رو پیش بگیرن. و بتونن در سرتاسر دنیا کلونی هایی رو برای خودشون داشته باشن !پس اونها هم با مهارت کشتی سازی و کشتیرانی که داشتن سفرهای اکتشافی رو انجام دادن.
اما شیوه ی اصلی اونها استفاده از مستعمراتی بود که قبلا پرتغالی ها و اسپانیایی ها اونجا رو کشف کرده بودن. هلند در اون سالها تبدیل به یک تبدیل به یک قطب بازرگانی شده بود و تاجران هلندی تونسته بودن تجارت خودشون رو در سرتاسر دنیا گسترش بدن. درست وقتیکه مستعمرات اسپانیا و پرتغال دچار آشوب شده بودن و بازار اروپا دچار کمبود مواد شده بود. هلند تصمیم میگیره برای برطرف کردن نیازهای خودش از جمله شکر و ادویه جات مستقل عمل کنه.
پس تاجرین هلندی یک شرکت بازرگانی بین المللی به اسم کمپانی هندشرقی هلند رو تو سال ۱۶۰۲ تاسیس میکنن که نزدیک به دو قرن سیاست های هلند رو در مناطق مختلف دنیا پیاده میکرده.حواستون هست که گفتیم هلندی ها تو سال ۱۵۸۱ از اسپانیا مستقل میشن و جمهوری هلند رو متشکل از ایالات شمالی میسازن ولی جنگ‌هاشون با اسپانیا سال ۱۸۴۸ تموم میشه. این وسط بازرگان های هلندی هم که شغلشون تجارت دریایی بود، اغلب بخاطر جنگ ضرر های زیادی کرده بودن. در واقع درآمد تاجرین هلندی اینجوری تامین میشد که بازرگانهای پرتغالی که مستعمرات زیادی توی آسیا داشت.
ادویه و محصولات رو از آسیا تا لیبسون پرتغال میاوردن و بعد تاریخ هلندی ها این ادویه هارو از لبگیبسون میخریدن و در سرتاسر اروپا پخش میکردن و اینجوری درآمد بدست میاوردن! اما از سال ۱۵۸۰ پرتغال و اسپانیا متحد میشن و اینجوری ضربه بزرگی رو به اقتصاد هلند میزنه. تاجرین هلندی هم که دیدن هیچ راهی ندارن بجز اینکه خودشون بخوان قاره آفریقا رو دور بزنن و به شرق برن و شبکه تجاری خودشون رو راه بندازن. اوایل بصورت پراکنده تلاش هایی انجام شد؛ بازرگانان از شهرهای مختلف هلند کمپانی هایی رو برای دریانوردی تاسیس میکردن.
این کشتی ها سفرهای سختی رو به سمت شرق و آسیا داشتن که بعضی از اونها موفق میشدن و وقتی به هلند برمیگشتن مقدار زیادی ادویه همراه داشتن؛ اما خیلی از اونها هم موفق نمیشدن. بین سالهای ۱۵۹۵ تا ۱۶۰۱ تقریبا ۶۵ کشتی به این سفر طولانی رفتن که از هر ۱۰ کشتی یک کشتی اصلا برنگشت و اونهایی هم که میتونستن برگردن با یک سوم خدمه برمیگشتن!
بازرگانهای هلندی که تو این سفرهای پرخطر، تجارب زیادی بدست آورده بودن بالاخره تصمیم میگیرن تا رقابت بین خودشون رو کناربذارن و کارگروهی انجام بدن.اونا فهمیده بودن در دورانی که پرتغالی ها و انگلیسی ها و اسپانیایی ها دارن امپراتوری خودشون رو گسترش میدن نمیشه به تنهایی موفق شد ! پس تو سال ۱۶۰۲ شش کمپانی حمل و نقل مختلف هلندی متحد میشن و یک کمپانی بزرگ و قدرتمند رو میسازن یعنی همون کمپانی هند شرقی هلند که مخفف اون میشد VOC . این کمپانی تنها امید هلندی ها برای راه انداختن موتور اقتصادی کشور و مقابله با اسپانیا بوده .
بخاطر همین قدرت زیادی به اون اعطا میشه. قدرت انحصار تجارت، آموزش ارتش خودش، مذاکره و اعلان جنگ، اشغال سرزمین و حتی اجرای برده داری بخشی از قدرت هایی بودن که به این کمپانی داده شده بود . با این همه قدرت این کمپانی برای جمع آوری اولیع سرمایه مورد نیاز کاری میکنه که تا اون موقع سابقه نداشته!اونا میان سهام شرکتشون رو میفروشن و خیلی از ثروتمندان هلند میومدن در این شرکت سرمایه گذاری میکردن به امید کسب سود در آینده !
به این ترتیب این کمپانی خیلی زود راه میفته و از جنگ بین اسپانیا و انگلستات نهایت سود میبره و مستعمرات پرتغال در آسیا را از چنگش در میاره. اونا تو سال ۱۶۱۱ باتاویا یا همون جاکارتای اندونزی امروزی رو تصرف میکنن. محلی ها رو قتل عام میکنن و با خشونت و برده داری شروع میکنن به پرورش و تجارت ادویه در سواحل اونجا ! جزیره ی جاوا رو بعنوان مرکز فرماندهی انتخاب میکنن و از اونجا در سراسر شرق آسیا پخش میشن.
حتی پای اونا به ژاپن هم باز میشه . ژاپنی که قبلا در مور تاریخش صحبت کردین و میدونیم که اونموقع مرزهاش رو به روی خارجی ها بسته بود اما هلندی ها تونسته بودن اجازه تجارت با ژاپنی هارو در یک جزیره ی کوچک به دست بیارن . کاشفای هلند فقط به مستعمرات پرتغال و اسپانیا حمله نکردن و سرزمین های جدیدی رو هم کشب کردن . اونا سرزمین های وسیعی رو کشف کردن که اسمشون رو !NewHoland;Newzeeland گذاشتن.
هلند و زی لند هم گفتیم که ایالت مهمی در سرزمین های اصلی هلند در اروپا بودن. پس اسم کشور نیوزلند که امروزه هنوز هم به این اسم معروفه از روی یک ایالت هلندی گرفته شده! اما نیوهلندی که اونموقع کشف کردن استرالیای امروزیه که اسمش تغییر کرده . اما هلندی ها بیکار ننشستن و تا آمریکای شمالی هم رفتن و شهر نیوآمستردام رو بعنوان مستعمره جدید خودشون تاسیس کردن. مستعمره ای بعدها در جنگ با انگلستان از دست دادن و انگلیس گی ها نام این شهر رو به نیویورک تغییردادن یعنی نام سابق نیویورک ، نیوآمستردام بود. آمستردام هم که میدونید پایتخته هلنده !
کمپانی هند شرقی هلند سالها انحصار تجارت بین دماغه امید نیک در آفریقای جنوبی و تنگه ماژلان در آمریکای جنوبی را در دست داشت و هرجاییکه میرفت قلعه هایی رو هم میساخت که اقتدار خودش رو نشون بده و بتونه از منافع هلند دفاع کنه. درگیری های بریتانیا و فرانسه به هلند این فرصت رو میده تا نفوذ خودش رو در آسیا، مخصوصا اندونزی، جاوه و مالزی بیشتر کنه. اونا مستعمراتی رو در مالاکا ساختن و پایگاه های نظامی تجاری در هند هم تاسیس کردن و حتی امتیاز تجارت عبور از تنگه هرمز و بندرعباس در خلیج فارس رو هم از شاهان صفوی گرفتن.
قرن هفدهم توی هلند، دوره ای بود که سیاست، اقتصاد فرهنگ و هنر به اوج شکوفایی خودش میرسه. بخاطر همین این دوره رو دوران طلایی هلند میگن؛ گرچه اواخر قرن شونزدهم و اوایل قرن هجدهم رو هم تو دوران طلایی ذکر میکنن ولی اصل اون همون سالهای قرن هفدهمه. اسپینوزا فیلسوف مشهور هلندی و رامبرانت نقاش معروف هلندی از اشخاص برجسته دوران طلایی هستن. این قرن همه اش هم موفقیت نبود. در واقع این قدرت واسشون دردسر هایی رو هم داشت . اونها توی این سالها جنگ هایی با فرانسه و انگلیس داشتن. جنگ هایی که پیروزها و شکست هایی رو برای طرفین داشت. اما واسه اینکه دلیل این جنگ ها رو بهتر بدونیم؛ بهتره کمی به عقب برگردیم و زمینه اونها رو بررسی کنیم .
خلاصه این کمپانی سود بسیار زیادی رو نصیب هلند میکنه سودی که بعد از استقلال کامل تو سال ۱۶۴۸ بیشتر برای آبادنی هلند سرمایه گذاری شد. هلندی ها تونستن با این پول ها آب دریا رو عقب برونن و پروژه های بزرگ خشک کردن دریا و گرفتن زمین از دریا رو راه بندازن !با نگاهی به نقشه های جغرافیایی هلند میشه متوجه شد که هلندی ها تونستن چقدر از زمین هارو از دریا بگیرن !
توی سالهای اولیه تولد جمهوری هلند؛ انگلستان طرف هلندی هارو گرفت و با اسپانیا که ناوگان دریایی قدیمی داشت درگیر شد. اون هم بخاطر اینکه بتونه به کشتی های پر از طلای اسپانیایی ها که از مستعمرات آمریکای جنوبی خودشون بدست آورده بودن حمله کنه و طلاهای اونهارو بدزده! بخاطر همین انگلستات هم روز کشتی رانی اش سرمایه گذاری میکنه و نیروی دریایی قوی میسازه ! با قدرت گرفتن هلند و نیروی دریایی ش کم کم انگلستات نگران مستعمرات خودش میشه و برای کشتی های بازرگانی هلندی. محدودیت های زیادی رو قرار میده.
گسترش هلند در آسیا آمریکا و آفریقا در تضاد با منافع انگلیسی ها میشه که در نهایت توی قرن ۱۴۰۸ تا جنگ بین این دو کشور رخ میده که هر دو طرف پیروزیی هایی رو بدست میارن.در نهایت کمپانی هند شرقی در سال ۱۷۸۴ از بریتانیا شکست میخوره؛ هلندی ها که گفتیم قبلا هم مستعمرات خودش در امریکای شمالی رو به بریتانیا باخته بود با این شکست ها شبکه تجاری هلند در اندونزی ضعیف و تخریب میشه. اما جمهوری هلند به حیات خودش ادامه میده ؛ تا سال ۱۷۹۵ که همون جمهوری تازه تاسیس فرانسه به جمهوری هلند حمله میکنه اونو اشغال میکنه .
بعد از این حملات کمپانی هند شرقی هلند دیگه نتونست سرپا بمونه و بالاخره تو سال ۱۷۹۹ رسما ور شکست شد. کمپانی که تقریبا دو قرن بر دنیا حکومت کرد و سود زیادی رو نصیب هلندی ها کرد. کمپانی ای که میگن بزرگترین کمپانی تجاریه دنیا محسوب میشد. بعد از ورشکست شدن این کمپانی و از بین رفتن تجارت ادویه، هلند موقعیت خودش رو بعنوان یک قدرت بزرگ جهانی از دست داد! گرچه هنوزهم مستعمراتی در دنیا داشت اما هلند دیگه دوران طلایی خودش رو پشت سر گذاشته بود. و رفته رفته از قدرتش کمتر میشد.
با از بین رفتن جمهوری هلند و بعد از ناپلئون نظام پادشاهی مشروطه در هلند روی کار میاد که هنوز هم همین نظام در هلند پابرجاست. ویلم آلکساندر فعلا پادشاه هلنده ! هلندی که گفتیم به جز سرزمین اصلی شامل سه کشورِ مستقلِ دیگه در حوزه‌ی کارائیبه.راستش هلند و تاریخش برای ما که خیلی خوب بود و این ویدیو دریچه ایه برای ورود بیشتر به تاریخ هلند. در آینده ای نزدیک قصد داریم روابط هلند با ایران رو در دوران اوج قدرت هلند و مدارک باقی مونده از دوران صفوی با هلند رو بررسی و مرور کنیم. اما بهتره این نکته رو هم بگم که پیدا کردن منبع مکتوب فارسی برای تاریخ هلند کار واقعا سختیه!
یعنی فکر میکنم کتابی به زبان فارسی که تاریخ هلند رو کامل شرح داده باشه وجود نداره؛ یا لااقل ما نتونستیم پیدا کنیم به همین خاطر برای تهیه ی این ویدیو مجبور شدیم از سایت های انگلیسی کمک بگیریم و برای اولین بار تقریبا ۷۰ درصد مطالب رو از منابعی غیر از کتاب و مقاله استفاده کردیم . با اینحال امیدواریم محتوا کم اشتباه بوده باشه تا شرمنده‌ی شما نشیم. لطفا نظرتون درباره ی محتوا و پیشنهاداتتون رو برای موضوعات جدید رو واسمون توی بخش نظرات بنویسید.
منابع =
سرزمین مردم هلند آدریان باونو _ترجمه مشفق همدانی
