چین
میدونید که چین در شرق آسیا و پرجمعیت ترین کشور دنیا به حساب میآید و پایتخت اون هم پکنه. مطمئنا این رو هم میدونید که چین یک میلیارد و خوردهای میلیون نفر جمعیت داره که فلان درصد جمعیت زمین را تشکیل میده. یعنی تقریبا از هر ۵ نفر توی دنیا، یه نفر چینیه. همه این نکات به این معنیه که ما توی این قسمت، داریم درباره خط و زبانی صحبت میکنیم که بیشترین استفاده کننده توی دنیا رو داره.وسعت سرزمین چین، اونقدر زیاده که پنج تا ساعت زمانی مختلف داره و با ۱۴ تا کشور مختلف همسایه است.کشورهایی مثل افغانستان، تاجیکستان، مغولستان و کره شمالی. بقیه این کشورها رو هم میتونید روی نقشه ببینید.اما این کشور وسیع ۳۴ تا استان داره، البته نمیشه گفت ۳۴ تا استان و بهتر بگیم شامل ۳۴ منطقه اداری استانیه، یعنی ۳۴ تا منطقه مختلف توی چین وجود داره که از این ۳۴ تا منطقه، ۲۳ تاش استان هستن. یکی از این استانها، استان تایوانه، یعنی چین میگه تایوان یه استان ماس، ولی خود تایوان میگه که ما یه کشور جداییم.چون قبلاً درباره تایوان و اختلافاتشون با چین ویدئوی کاملی منتشر کردیم، اینجا دیگه دوباره بهش نمی پردازیم. از اون ۳۴ تا منطقه که گفتیم، ۵ تاش منطقه خود مختار هستن که معمولاً توی این مناطق، زبانی که صحبت میشه، مربوط به گروههای قومی اقلیت چین هستن و بیشتر مردم توی این مناطق دو زبانهان.ولی بجز این موارد، در تقسیمات کشوری چین، ۴ تا منطقه وجود داره که شهرداری اونها و اداره اون مناطق، مستقیماً زیر نظر دولت مرکزی چینِ.این شهرها شامل پکن، شانگهای، چونگ چین (Chong Qing) و تیانجینِ.توی تقسیمات اداری چین، دوتا منطقه ویژه اداری وجود داره که نحوه اداره اینها کاملا متفاوت با بقیه مناطق کشورِ.این مناطق که هنگکنگ و ماکائو هستن، قبلا جزو مستعمرات بقیه کشورها بودن که تو اواخر دهه ۱۹۹۰، دوباره به چین برگردونده شدن، ولی دولت چین قول داده تا سال ۲۰۴۷ سیاست این مناطق را تغییری نده. ولی یه نکته جالب دیگه چین اینه که، توی این کشور وسیع، ۵۶ تا قوم مختلف زندگی میکنن. اصلیترین و پرجمعیتترین قوم ساکن در چین، قوم هان یا هنها هستند که تقریبا ۹۰ درصد جمعیت رو تشکیل میدن.
زبان چینی
کشوری که این همه وسعت داره، این همه جمعیت داره، این همه اقوام مختلف توش زندگی می کنن و این همه سیستم مدیریتی متفاوتی توی اون مناطق هست، حتماً از لحاظ زبانی هم باید جذابیتها و نکاتی داشته باشه که باعث تعجبمون بشه. اولین مسئله توی این موضوع، اینه که وقتی میگیم زبان چینی، احتمالاً همهتون به یک زبان فکر میکنین و میگین فلان زبان، زبان چینی.ولی در واقعیت این جوری نیست.وقتی ما میگیم زبان چینی، منظورمان تمام زبانهاییه که توی چین باهاش صحبت میشه. توی چین انواع زبانها و گویشهای مختلفی وجود داره که، مهمترین و پر استفاده ترین این زبانها، ماندرین یا مندرین، کانتونی و وو هستن. که خود همین ماندرین شامل چندین گویش مختلف، مثل گویش پکنی، گویش شمال شرقی و گویشهای جنوب غرب مثل سیچوانی و غیره میشه. جالبه، بعضی از این زبانها علاوه بر تفاوت توی تلفظها، توی ساختار هم با هم متفاوتن و عملا مردم زبون همدیگهرو متوجه نمیشن.حالا دولت چین واسه اینکه به همه این زبانها سروسامانی بده، اومده از این گویش پکنی، که گفتیم شاخهای از زبان ماندرین هست، یک زبان استاندارد شده استخراج کرده که بهش زبان معیار یا پوتون خوا میگن.توی مدارس چین هم همین زبان معیار را تدریس میکنن و زبان رسمی و اداری چین همین زبانِ که قراره دربارهاش صحبت کنیم. دقت کردین که تا اینجا هنوز هیچ حرفی از نوشتار توی زبان چین نکردیم و فعلاً هنوز داریم درباره زبانهای چینی حرف میزنیم. این زبانها، که از این به بعد بهشون میگیم زبان چینی، بیشتر زبان آوایی هستن.حالا این آوایی که میگیم یعنی چی؟ بذارید با یک مثال توضیح بدم: ببینید ما توی فارسی، میتونیم با تونِ صدا، مفهوم یک جمله یا کلمه رو تغییر بدیم. حالا این قضیه تونها توی چین هم وجود داره، اما فرقش اینه که توی زبان چینی، چندین برابر تعداد و شدت این آواها بیشتره.اگه بخوام دقیقتر بگم، توی تمام زبان های دنیا با استفاده از این بالا و پایین کردن تن صدا، یا زیر و بم خومدن یک هجا، احساسات و مفهوم یک جمله رو تغییر میدن.اما توی بعضی زبانها، که اینجا منظورمون همون زبانهای چینیه، هر هجا، یک زیر و بم ذاتی داره که با تغییر این زیر و بم، کاملاً معنی اون هجا تغییر میکنه.
خط و نوشتار چینی
مثل هر زبون دیگهای، توی زبون چینی هم یه سری علامتها هست که میشه با کمک آنها حالت گفتاری زبان رو به حالت نوشتاری تبدیل کرد.خب احتمالا خط چینیها را دیدید، یه سری خط خطی، البته از دید ما، که هر کدام از این خط خطیها یه معنایی دارن.طبیعتا برای ماهایی که چیزی بلد نیستیم، خوندن این شکل ها سخته و حتی تلفظ درست واژههای چینی هم برای غیر چینیها کار سختیه. و همونطور که قبلا هم گفتیم،تلفظها، لهجهها، گویشها و زبانهای متفاوتی توی سرتاسر چین وجود داره که هر کدام یک کلمه رو به طرز خاصی تلفظ میکنن و یه جور متفاوتی هم می نویسن.بعد هم گفتیم که دولت اومد و زبان ماندرین رو زبان معیار تعریف کرد. ولی مشکل بعدی چی بود؟
آموزش صحیح تلفظ کلمات
واسه اینکه بتونید تلفظ صحیح یه کلمه رو از طریق نوشتن آموزش بدید، باید بتونید همه اون صداهایی که با دهان تولید میکنید رو بنویسید.حالا فرض کنید، شما یک خارجی هستید که چینی نمی تونید بخونید، ولی میخواید کلمات چینی رو درست تلفظ کنید، یا به عبارتی میخواهید چینی رو یاد بگیرید. راهش چیه؟ما گاهی توی فارسی، از حروف لاتین استفاده میکنیم، به قول خودمون، فینگلیش مینویسیم.مثلا به جای اینکه سلام را با الفبای فارسی بنویسیم، با الفبای لاتین به این صورت می نویسیم، اس ای ال ای ام حالا همین قضیه توی زبان چینی هم وجود داره، یعنی میشه تلفظ های چینی رو با حروف لاتین نوشت.دقت کردید که گفتم تلفظ ها رو با حروف لاتین مینویسن و نگفتم الفبای چینی را با الفبای لاتین مینویسن، چرا؟ چون چینی ها اصلاً الفبا ندارن.
- مگه میشه؟ خوب اینا که اصلا الفبا ندارن، پس چه جوری می نویسن؟ این خط هایی که می کشن، اگه الفبا نیستن پس چین؟
ما توی زبان خودمون وقتی میگیم خورشید، همون رو هم با کمک الفبا مینویسیم، خ، واو ر، شین، دال که میشه خورشید.ولی چینی ها چیکار میکنن؟
اونا شکلش رو میکشن، که ما به این شکلها میگیم کاراکتر. منشا این کاراکترها برمیگرده به اون قدیم ندیما، یعنی زمانی که خط چینی اختراع میشه. داستان و افسانه این اختراع خط هم به این صورت بوده که، شخصی به اسم سانجیه Cangjie میفهمه که میشه از روی رد پای حیوانات و پرنده ها اونها را شناخت و با کشیدن این رد پاها، میشه به دیگران هم فهموند که داره درباره فلان حیوان صحبت میشه.اون از همین اصل برای نوشتار چینی استفاده میکنه. یعنی چه جوری؟ ماه را به صورت ماه میکشه، خورشید رو خورشید میکشه، و وقتی می خواست از کوه و درخت بنویسه، شکل خود اونها رو میکشید. تقریبا شبیه خط هیروگلیف مصریها. توی چین، این شکلها سالها باقی ماندند و اصول شکل گیری کاراکتر های چینی را تشکیل دادند. اما امروزه خیلی از این کاراکترها تغییر کردن و ساده تر شدن. ساده تر شدن، چون بشه سریع تر و راحت تر آنها را رسم کرد. حالا بیاید این صحبتها را با دوتا مثال نشون بدیم؛
اون زمان، وقتی خورشید رو توی آسمون می بینن، اونو به صورت یک دایره میکشند که یه نقطه داخل اونه. بعدها به مرور زمان، دایره تبدیل به مربع میشه و اون نقطه وسط هم، تبدیل به خط میشه که الان این کاراکتر، نشون دهنده خورشید توی خط چینیه. مثال بعدی که دربارهاش صحبت میکنیم، کاراکتر چوب یا درخته؛این کاراکتر، اوایل به این صورت بود که یک تنه درخت بوده. این تنه، هم ریشه داشته و بالای اون هم، شاخههایی وجود داشتن.این شکل کمکم تغییر میکنه تا به این صورت امروزی درمیاد و امروزه این کاراکتر توی خط چینی، به معنی درخته. از این مثالها زیاد هست، مثلاً بارون، چتر، دست آدم، آتش، راه رفتن، دهان و چندین کاراکتر دیگه که میشه از روی شباهت کاراکتر، موضوع و مفهوم اون رو متوجه شد. فک کنم تا اینجا خیلی راحت بود! یعنی به نظر میرسه برای یادگرفتن خط چینی فقط کافیه نقاشیمون خوب باشه! ولی درحقیقت همهاش هم به این راحتی نیست و این جور کاراکترها فقط چند درصد از تمام کاراکترها رو تشکیل دادن. یعضی از کاراکترهای دیگه توی خط چینی، ازکنار هم قرار گرفتن چند تا کاراکتر کنار هم درست شدند.
مثلا اگه سه تا درخت کنار هم قرار بگیرن، به نظرتون چه کلمه ای رو نشون میده؟ جنگل
یا اگه یه شخص به درخت تکیه بده یعنی چی کار میکنه؟داره استراحت میکنه.
خب پس پایه شکل گیری کلمات توی چین، همین کاراکترها هستن و کلمات از کنار هم قرار گرفتن این کاراکترها تشکیل میشن. میگن تقریبا پنجاه هزارتا کاراکتر چینی وجود داره که خیلی از اونها دیگه استفاده نمیشن و کاربردی ندارن. جالبه، یک ادیب چینی تحصیل کرده میتونه بیست هزار کاراکتر رو بفهمه و برای داشتن سواد قابل قبول، یک شخص باید هزار تا کاراکتر رو بشناسه و اگر شخصی ۲۰۰ کاراکتر پرکاربرد رو بشناسه، میتونه ۴۰ درصد متون ادبی رو بخونه. برای خوندن منو های رستوران، تابلوهای راهنمایی، و فهم موضوع اصلی یک وب سایت یا روزنامه هم، این ۲۰۰ کاراکتر کافی هستند. کاراکترهایی که امروز توی چین استفاده میشن، کاراکترهای ساده شده هستن.اگه بخواهیم درستتر این مسئله رو تعریف کنیم؛ دو نوع نگارش، برای زبان چینی وجود داره؛ چینی سنتی یا Traditional Chinesse و چینی ساده شده یا Simplified Chinesse.کاراکترهای سنتی، امروزه بیشتر توی تایوان، هنگکنگ و ماکائو استفاده میشن. این کاراکترها، کمی پیچیده ترن و با تعداد ضربات بیشتری رسمی میشن. یعنی رسم اونها زمان بیشتری لازم داره. در عوض خیلی بیشتر شبیه اون مفهومش هستن و جزئیات بیشتر دارن. اما از دهه ۱۹۵۰ میلادی به بعد، کاراکترها سادهسازی، و کمکم جایگزین کاراکترهای پیچیده سنتی میشن، که بیشتر توی چین و سنگاپور و مالزی از این نوع نگارش استفاده میشه. پس تا اینجا شد داستان کاراکترها و فهمیدن موتون چینی. دقت کردید که گفتیم فهمیدن متن، نه خوندن اون.وقتی ما این کاراکتر (کاراکتر شخص) رو می بینیم، میفهمیم منظور اون شخص یا آدمه، ولی هنوز نمیتونیم اونو تلفظش کنیم، یا هنوز نمی تونیم با چینیها صحبت کنیم. پس بیاید برگردیم به اوایل ویدئو و بحث تلفظ تونها در زبان چینی.
سیستم پینیین
توی زبان چینی، صداهای محدودی وجود داره که همه این صداها، توی جدولی به اسم جدول پینیین وجود داره.این سیستم پینیین، از دهه ۱۹۵۰ میلادی طراحی شد تا خارجیها بتونن با کمک این جدول، کلمات چین را درست تلفظ کنن.این جدول آنقدر مهمه که، حتی توی خود مدارس چینی، از طریق همین به دانشآموزان تلفظ ها رو یاد میدن و دانشآموزای چینی اول با این جدول آشنا میشن و بعد سوادشون رو تکمیلتر میکنن.گفتیم که تعداد این صداها و تلفظها توی زبان چینی محدوده، و اصلاً به خاطر همین محدودیتِ که یک تلفظ ممکن چندین معنی داشته باشه.همین محدودیت توی زبان چینی باعث میشه چنین ویدیو هایی رو بسازن. این محدودیت همچنین باعث میشه، وقتی یه اسم جدید خارجی وارد زبان چینی بشه، اونا نتونن درست تلفظ کنن و مجبور میشن این کلمه جدید رو تغییر بدن. چون که الفبا ندارن و نمی تونن مثل ما هر اسم جدیدی رو با الفبا بنویسن و بر اساس اون، تلفظ کنن. پس مجبور میشن با همون صدا هایی که از قبل ساخته شدن و توی اون جدول پینیین هست کلمه جدید رو تلفظ کنن.از آنجایی که قصد نداریم آموزش زبان چینی بدیم و یا بهتره بگم، توانایی این کار را هم نداریم، فقط آشنایی مختصر، درباره تلفظ و سیستم پینیین میدیم. پیینیین، از سه تا بخش حروف بی صدا، حروف صدادار، و تن صدا تشکیل شده.حروف بی صدا مثلb p m f هستن که البته توی زبان چینی دیگه بهشون بی، یا پی نمیگن و به اینصورت تلفظ میشن.حالا این حروف بی صدا با حروف صدادار مثل اَ اُ ایــ ترکیب میشن و تلفظهای جدیدی میسازن.
ولی توی زبان چینی به جز این موارد، تونها هم هستند که به نظر خیلیها کمی عجیب و غیرعادیان. البته قبلا هم گفتیم که تونها توی بقیه زبانها، مثل زبان فارسی هم وجود دارن. توی زبانچینی معیار، ۴ تا تون وجود داره که با خط تیره، یه خط کج رو به پایین، یک علامت مثل هفت فارسی، و یک خط کج صعودی روبه بالا نشون داده میشن. با تغییر تن صدا و آهنگ خوندن و تلفظ، معنی کلمه به کلی تغییر میکنه. اما می بینید که فرم نوشتاری همین تلفظ های شبیه به هم، چقدر باهم دیگه متفاوتن.
توی این ویدئو تلاش کردیم تا هم خودمون و هم شما رو با خط و زبان چینی آشنا کنیم، تا دیگه وقتی جایی حروف چینی رو میبینیم، بهش نگیم خرچنگ-قورباغه، و دیگه ازشون نترسیم. یا وقتی حرف زدن چینی ها رو میشنویم، تعجب نکنیم و بدونیم که ما هم توی زبان خودمون تون و آهنگ صدا رو داریم.وقتی داشتم درباره خط و زبان چینی تحقیق میکردم خیلی واسم هیجان انگیز بود، هر نکته جدیدی که یاد میگرفتم رو تمرین میکردم و در مجموع فکر می کنم بالاخره تونستم چند تا کلمه چینی رو، هم بخونم، و هم تلفظ کنم و این واسم چالش خیلی خوبی بود.
شما چطور؟ شما تا حالا با خط و زبان چینی دست و پنجه نرم کرده بودین؟ لطفاً تجربهتون در این باره رو بهمون بگید.