افغانستان و پاکستان، دو کشور همسایه در جنوب آسیا، تاریخ پرفراز و نشیبی را پشت سر گذاشته‌اند. مرزهای مشترک این دو کشور، به ویژه خط دیورند، همواره محل مناقشه و اختلاف بوده است. در این مطلب، به بررسی تاریخچه شکل‌گیری این مرزها، چالش‌های موجود و تأثیر آن بر روابط دو کشور می‌پردازیم.
مروری بر تاریخ و جغرافیای افغانستان و پاکستان
افغانستان کشوری است که اقوام و فرهنگ‌های گوناگونی را در خود جای داده است. پشتون، هزاره، ترکمن، ازبک، تاجیک، بلوچ و نورستانی از جمله گروه‌های قومی هستند که جمعیت تقریباً 40 میلیونی این کشور را تشکیل می‌دهند. با مساحتی حدود 652 هزار کیلومتر مربع، افغانستان چهل و یکمین کشور وسیع دنیاست.
افغانستان با کشورهای مختلفی هم‌مرز است.
در شمال، مرز مشترکی با تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان دارد. در شمال شرق با چین هم‌مرز است و از غرب با ایران مرز مشترک دارد. اما بیشترین مرز مشترک را با همسایه جنوبی خود، یعنی پاکستان دارد که حدود 2500 کیلومتر است.
پاکستان کشوری است که در سال 1947 از هند جدا شد. با مساحتی حدود 880 هزار کیلومتر مربع، جمعیتی بین 230 تا 240 میلیون نفر در این کشور زندگی می‌کنند. پاکستان با این جمعیت، پنجمین یا ششمین کشور پرجمعیت دنیاست. بلوچ‌ها، پنجابی‌ها، سندی‌ها و پشتون‌ها پرجمعیت‌ترین اقوام این کشور هستند.
بازی بزرگ و خط دیورند
در اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم، با ظهور ناپلئون و تغییرات ژئوپلیتیکی در اروپا، امپراتوری بریتانیا نگران حفظ مستعمرات خود، به ویژه هندوستان شد. این نگرانی منجر به شکل‌گیری “بازی بزرگ” بین بریتانیا و روسیه در منطقه آسیای میانه، ایران و افغانستان شد.
در سال 1893، معاهده دیورند به امیر عبدالرحمن خان تحمیل شد. این معاهده مرزهای بین افغانستان و هند بریتانیا را تعیین می‌کرد. هنری مورتیمر دیورند، نماینده بریتانیا، این معاهده را از پیش نوشته بود و با تهدید به جنگ، امیر افغانستان را مجبور به امضای آن کرد.
این معاهده باعث جدایی بخش‌هایی از سرزمین‌های افغانستان شد و خط مرزی را طوری ترسیم کرد که منطقه پشتون‌نشین را به دو قسمت تقسیم کرد. این تقسیم‌بندی تأثیرات عمیقی بر ساختار قومی و سیاسی منطقه گذاشت.
مرز دیورند در مسیر تاریخ
پس از امضای معاهده دیورند، اعتراضات نسبت به این مرزبندی آغاز شد. افغان‌ها این معاهده را خیانت به کشور می‌دانستند و معتقد بودند که سرزمین‌های زیادی را از دست داده‌اند. با این حال، در طول سال‌های بعد، انگلیسی‌ها همچنان نفوذ زیادی در افغانستان داشتند.
در سال 1919، جنگ سوم افغان و انگلیس رخ داد که منجر به امضای پیمان راولپندی شد. طبق این پیمان، انگلستان استقلال افغانستان را به رسمیت شناخت و در مقابل، افغانستان تمام پیمان‌نامه‌های مرزی قبلی را پذیرفت.
با خروج انگلیسی‌ها از هندوستان و تقسیم این کشور به هند و پاکستان، مسئله مرز دیورند دوباره مطرح شد. از آن زمان تاکنون، حاکمان و سیاستمداران افغانستان، صرف نظر از نوع حکومت، مرز دیورند را به عنوان یک مرز رسمی قبول نکرده‌اند.
تنش افغانستان و پاکستان درباره مرز دیورند
افغانستان ادعا می‌کند که مرز دیورند در شرایط خاصی به عبدالرحمن تحمیل شده و قابل قبول نیست. همچنین، آنها معتقدند که این پیمان بین انگلیس و افغانستان بوده و پس از خروج انگلیسی‌ها از منطقه باید دوباره بررسی شود.
در مقابل، پاکستان این مرزها را بین‌المللی می‌داند و معتقد است که افغان‌ها قبلاً بارها آن را تأیید کرده‌اند. این اختلاف نظر باعث ایجاد بی‌اعتمادی و تنش بین دو کشور شده است.
پاکستان برای جلوگیری از قدرت‌گیری افغانستان و مطرح شدن ادعاهای ارضی، اقدامات مختلفی انجام داده است. از جمله این اقدامات می‌توان به تلاش برای ایجاد بی‌ثباتی سیاسی، ناامنی، تخریب زیرساخت‌ها و حمایت از گروه‌های مخالف دولت افغانستان اشاره کرد.
این اختلافات و تنش‌ها تأثیر عمیقی بر روابط دو کشور و ثبات منطقه گذاشته است. حل مسئله مرز دیورند و بهبود روابط بین افغانستان و پاکستان می‌تواند نقش مهمی در ایجاد صلح و ثبات در منطقه جنوب آسیا داشته باشد.
مرز دیورَند (بین پاکستان و افغانستان)
منابع:
- تحلیل نقش قدرت‌های بزرگ در ایجاد مرز دیورند و تاثیر آن بر ر.وابط افغانستان و پاکستان – فیاض گل مظلوم
- نگاهی تاریخی به خط دیورند – محمد هادی اکبری
- معاهده مرز بین‌المللی دیورند از دیدگاه پژوهشگران – زکریا اصولی
آدرس کانال یوتیوب دروازه تاریخ
