احمد کسروی یکی از پیچیده‌ترین شخصیت‌های تاریخ معاصر ایران است. برای درک بهتر زندگی و افکار او، باید شرایط اجتماعی زمانه‌اش را به خوبی شناخت و دانست که چرا فردی با چنین پیشینه خانوادگی مذهبی، به منتقد سرسخت خرافات و باورهای رایج مذهبی تبدیل شد. در این مطلب به بررسی زندگی این شخصیت تاثیرگذار می‌پردازیم.
خاستگاه خانوادگی و تحصیلات اولیه
احمد کسروی در هشتم مهر 1269 خورشیدی در خانواده‌ای روحانی در تبریز متولد شد. اجداد او نسل اندر نسل از پیشوایان دینی بودند و پدربزرگش حتی مسجدی در روستای هکماوار (حکم‌آباد) بنا کرده بود. پدرش حاجی میرقاسم، با وجود تحصیلات دینی، به شغل بازرگانی روی آورد اما همواره آرزو داشت پسری داشته باشد که راه اجدادشان را ادامه دهد.
کسروی چهارمین پسر خانواده بود که نام میراحمد را بر او نهادند. سه برادر پیش از او در کودکی از دنیا رفته بودند و همین موضوع باعث شد خانواده توجه و مراقبت ویژه‌ای نسبت به او داشته باشند. از شش سالگی به مکتب‌خانه رفت و در مدت کوتاهی با پشتکار فراوان، خواندن و نوشتن را آموخت و به کتاب‌های پیچیده‌ای همچون گلستان و تاریخ نادر روی آورد.
ورود به عرصه روحانیت و آشنایی با مشروطه
پس از مرگ پدر در دوازده سالگی و سه سال و نیم وقفه در تحصیل، کسروی به اصرار حاجی میرمحسن آقا، قیم خانواده، در مدرسه طالبیه تبریز به تحصیل علوم دینی پرداخت. همزمان با تحصیل او، جنبش مشروطه در ایران آغاز شد و کسروی پانزده ساله برای نخستین بار با مفاهیم مشروطه‌خواهی آشنا شد.
در سال 1289، در بیست سالگی به مقام روحانیت رسید، اما برخلاف دیگر روحانیون، نه در ظاهر و نه در رفتار، شبیه آنها نبود. او از پوشیدن لباس‌های متداول روحانیت خودداری می‌کرد و به دلیل ضعف بینایی ناشی از بیماری تیفوس، عینک می‌زد که در آن زمان نشانه‌ای از فرنگی‌مآبی محسوب می‌شد.
چالش‌های روحانیت و گرایش به علوم جدید
دوران روحانیت کسروی که حدود یک سال و نیم به طول انجامید، با چالش‌های فراوانی همراه بود. او برخلاف رسم زمانه، هرگز به روضه‌خوانی نپرداخت و حتی به دروغ‌گویی‌های برخی روضه‌خوانان اعتراض می‌کرد. در این دوره با حفظ قرآن و توجه به معانی آیات، نخستین تغییرات فکری در او شکل گرفت.
آشنایی با علوم جدید از طریق مجلات مصری و مشاهده ستاره دنباله‌دار هالی در سال 1290، علاقه او به دانش‌های نوین مانند فیزیک و شیمی را برانگیخت. این گرایش‌های علمی در کنار حمایت آشکار از مشروطه‌خواهان و انتقاد از خرافات مذهبی، او را در تقابل با روحانیون سنتی قرار داد.
دوران پس از روحانیت و تحول فکری
با اشغال تبریز توسط روس‌ها و شکست مشروطه‌خواهان، کسروی که از حامیان جنبش مشروطه بود، مورد غضب روحانیون مخالف مشروطه قرار گرفت. تکفیر او توسط روحانیون و روی‌گردانی مردم، سرانجام به کناره‌گیری‌اش از روحانیت انجامید.
پس از این دوره، کسروی به مطالعه گسترده‌تر پرداخت و با آزادی‌خواهان و روشنفکران آشنا شد. او برای تأمین معاش به تدریس در مدرسه آمریکایی “مموریال اسکول” روی آورد و همزمان به یادگیری زبان‌های انگلیسی و اسپرانتو پرداخت. این دوره سرآغاز تحولی عمیق در زندگی فکری و اجتماعی او بود که او را به یکی از تأثیرگذارترین روشنفکران تاریخ معاصر ایران تبدیل کرد.
برای اطلاعات کاملتر ویدئو رو تماشا کنید.
منابع :
- زندگانی من احمد کسروی
- ده سال در عدلیه احمد کسروی
- چرا از عدلیه بیرون آمدم. احمد کسروی
- آئین احمد کسروی
- قتل کسروی ناصر پاکدامن
