آیا می‌دانستید روزگاری زبان فارسی، زبان رسمی دربار هند بوده است؟ در دورانی که شاهان صفوی در کاخ‌های قزوین و اصفهان به ترکی سخن می‌گفتند، پادشاهان گورکانی هند در قصرهای آگرا، دهلی و لاهور به فارسی صحبت می‌کردند. مکاتبات و مراسلات دربار نیز به همین زبان انجام می‌شد تا اینکه انگلیسی‌ها وارد هند شدند و جایگاه زبان فارسی در شبه قاره از دست رفت.
پیشینه تاریخی روابط ایران و هند
آشنایی ایرانیان و هندیان به هزاره دوم قبل از میلاد برمی‌گردد. زبان فارسی و زبان‌های هندی از یک ریشه قدیمی به نام زبان‌های هندو اروپایی منشعب شده‌اند. زبان سانسکریت و زبان اوستایی که به ترتیب زبان‌های دینی هند و ایران باستان بوده‌اند، از نظر واژگان و ساختار نزدیکی زیادی با هم داشته‌اند.
در دوره هخامنشیان و ساسانیان، شمال غربی هند بیشتر تحت نفوذ این امپراتوری‌ها بود و ارتباط تاریخی، فرهنگی و اقتصادی هندیان و ایرانیان گسترش یافت. جواهر لعل نهرو در کتاب “کشف هند” به‌درستی اشاره می‌کند که در میان تمام ملت‌هایی که با هند ارتباط داشته‌اند، قدیمی‌ترین و پایدارترین آنها ایرانیان بوده‌اند.
نقش مهاجران و صوفیان ایرانی در گسترش زبان فارسی
پس از ظهور اسلام، موج‌های مختلف مهاجرت ایرانیان به هند آغاز شد. زرتشتیان ایرانی که به شهرهایی مانند بمبئی و دکن مهاجرت کردند، اولین گروه گسترده مهاجران ایرانی پس از اسلام بودند. این مهاجرت‌ها در دوران حمله اعراب، مغولان و دوره صفویان به اوج خود رسید.
صوفیان و عارفان ایرانی نیز نقش مهمی در گسترش زبان فارسی داشتند. پنج سلسله مهم صوفیانه در شبه قاره شامل قادریه، نقشبندیه، چشتیه، همدانیه و سهروردیه، همگی ریشه در فرهنگ ایرانی داشتند. این عارفان از زبان فارسی برای تبلیغ عقاید و نگارش آثار خود استفاده می‌کردند.
عصر طلایی زبان فارسی در دوره گورکانیان
دوره اوج و شکوه زبان فارسی در هند را باید دوران حکومت گورکانیان (1526-1858 میلادی) دانست. گورکانیان که از نوادگان تیمور بودند، علاقه خاصی به فرهنگ و زبان ایرانی داشتند. در این دوره، کانون شعر فارسی از ایران به هندوستان منتقل شد و منصب ملک‌الشعرایی در دربار اکبرشاه گورکانی ایجاد شد.
در این دوران، شاعران بزرگی مانند ابوالفیض فیضی و بیدل دهلوی ظهور کردند. سبک هندی در شعر فارسی به اوج رسید و کتاب‌های بسیاری به این زبان منتشر شد. تأثیر زبان فارسی بر سایر زبان‌های شبه قاره، به‌ویژه زبان اردو، چشمگیر بود.
افول تدریجی زبان فارسی در شبه قاره
با ورود انگلیسی‌ها به هند، زبان فارسی رو به افول گذاشت. این افول هم به دلیل سیاست‌های انگلیسی‌ها و هم به خاطر از دست رفتن کارکردهای اجتماعی و اداری زبان فارسی بود. از سال 1834 که انگلیسی و اردو زبان‌های رسمی شدند، این افول سرعت بیشتری گرفت.
امروزه به سختی می‌توان آثاری از توسعه زبان فارسی در هند یافت. پس از درگذشت اقبال لاهوری در سال 1938 میلادی، این سرزمین پهناور دیگر شاعر بزرگ پارسی‌سرایی به دنیا معرفی نکرده است. زبان فارسی که بیش از 9 قرن پیوند دهنده هند و ایران بود، اکنون تنها بخشی از تاریخ این سرزمین محسوب می‌شود.
منابع :
- جایگاه فرهنگ و زبان فارسی در شبه قاره هند – مرتضی فلاح
- علل گسترش و رواج زبان و ادب فارسی درهند – خان محمد عامر
- تاثیر زبان و ادب فارسی بر هند دوره گورکانیان تا پایاناورنگ زیب – مجتبی گراوند – سید غلامعلی رخشان
- تاریخ ادبیات فارسی در شبه قاره هند ( ۱۷۰۷ – ۱۹۷۲ ) سید فیاض محمود – سید وزیرالحسن عابدی
آدرس کانال یوتیوب دروازه تاریخ
