پس از رحلت پیامبر اسلام (ص) در سال 632 میلادی، مسئله جانشینی و خلافت به یکی از مهم‌ترین چالش‌های جامعه اسلامی تبدیل شد. این چالش‌ها در نهایت به شکل گیری نخستین فتنه در تاریخ اسلام انجامید که تأثیرات عمیقی بر آینده جهان اسلام گذاشت. در این مقاله به بررسی دقیق وقایع این دوره حساس می‌پردازیم.
دوران خلافت عثمان و زمینه‌های شکل‌گیری فتنه
خلافت عثمان در سال 24 هجری قمری (حدود 644 میلادی) آغاز شد و به مدت 12 سال ادامه یافت. سال‌های نخست خلافت او با آرامش نسبی همراه بود، اما از سال 30 تا 35 هجری قمری، دوران پرتنشی را تجربه کرد. یکی از مهم‌ترین تصمیمات عثمان، عزل عمروعاص از حکومت مصر و انتصاب عبدالله‌بن‌ابی‌سرح به جای او بود که نارضایتی‌های گسترده‌ای را به همراه داشت.
در این دوره، عثمان بیشتر نزدیکان خود را که عمدتاً از طایفه بنی‌امیه بودند، در مناصب مهم حکومتی قرار داد. این سیاست موجب نارضایتی بسیاری از مسلمانان شد و پایه‌های قدرت گیری بنی‌امیه در آینده را شکل داد.
نقش عبدالله‌بن‌سبا و گسترش اعتراضات
طبق روایت تاریخ طبری، عبدالله‌بن‌سبا، فردی یهودی تبار از اهالی یمن که تازه مسلمان شده بود، نقش مهمی در گسترش اعتراضات علیه عثمان داشت. او با سفر به شهرهای مختلف، شبهاتی را درباره خلافت عثمان و حق جانشینی علی‌بن‌ابی‌طالب مطرح می‌کرد.
پیروان عبدالله‌بن‌سبا در قالب امر به معروف و نهی از منکر، از عملکرد عثمان و کارگزارانش انتقاد می‌کردند. آنها مسائلی مانند تبعیض در تقسیم غنائم، انتصاب خویشاوندان در مناصب حکومتی و قرق برخی اموال را مطرح می‌کردند که به تدریج به گسترش نارضایتی‌ها در سراسر قلمرو اسلامی انجامید.
محاصره مدینه و شهادت عثمان
با افزایش اعتراضات، گروه‌های مختلفی از مصر، کوفه و بصره به سوی مدینه حرکت کردند. مصری‌ها طرفدار خلافت علی، بصری‌ها حامی طلحه و کوفیان پشتیبان زبیر بودند. اگرچه در ابتدا با میانجیگری علی‌بن‌ابی‌طالب، معترضان قصد بازگشت داشتند، اما ماجرای نامه منسوب به عثمان که دستور مجازات معترضان را داده بود، موجب بازگشت آنها به مدینه شد.
سرانجام، عثمان در سن 82 سالگی توسط شورشیان به شهادت رسید. این واقعه که به فتنه اول معروف شد، نقطه عطفی در تاریخ اسلام محسوب می‌شود، زیرا به یکپارچگی سیاسی و مذهبی مسلمانان پایان داد.
خلافت علی و تشدید اختلافات
پس از شهادت عثمان، علی‌بن‌ابی‌طالب با اصرار مردم خلافت را پذیرفت. اگرچه طلحه و زبیر در ابتدا با او بیعت کردند، اما بعدها بیعت خود را شکستند. همزمان، معاویه در شام از بیعت با علی سر باز زد و به بهانه خونخواهی عثمان، در برابر خلیفه جدید ایستاد.
در مکه نیز عایشه، همسر پیامبر، به خونخواهی عثمان برخاست و افرادی را برای مقابله با قاتلان او گرد آورد. این اختلافات و درگیری‌ها به تدریج به جنگ‌های داخلی گسترده‌ای انجامید که چهره جهان اسلام را برای همیشه تغییر داد.
برای اطلاعات کاملتر ویدئو رو تماشا کنید.
منابع:
- تاریخ طبری، جلد پنجم، ششم، و هفتم
آدرس کانال یوتیوب دروازه تاریخ
