مرگ مهسا امینی
یک سال از مرگ مهسا امینی گذشت؛ اتفاقی که ایران رو وارد چالشی بزرگ کرد. حالا با گذر زمان و مرور وقایع یک سال اخیر، این سوال پیش میاد که چرا این حادثه اینقدر تأثیرگذار شد؟ در حالی که سال‌های قبل هم شاهد مرگ‌ها و قتل‌های دیگری بودیم که هیچ کدوم به این اندازه جامعه رو تحت تأثیر قرار نداد. آیا همه‌ش کار دشمنان نظام و تبلیغات رسانه‌های خارجی بود؟ یا اینکه واقعاً اتفاق مهمی رخ داده که نمیشه نادیده‌ش گرفت؟ در این متن، با نگاهی به دیدگاه‌های جامعه‌شناسان، به بررسی این موضوع می‌پردازیم.
جامعه ایران: پویایی و تحول مداوم
جامعه یک پدیده پویاست که در تعامل با محیط، مدام در حال تغییر و تحوله. جامعه ایران هم از این قاعده مستثنی نیست. با وقوع انقلاب ۵۷، شالوده جامعه فرو ریخت و تلاش شد تا نظم جدیدی حاکم بشه. اما به دلایل مختلف، این نظم جدید نتونست جامعه رو از وضعیت انقلابی خارج کنه.
بعد از گذشت بیش از چهار دهه، جامعه ایران هنوز به ثبات و تعادل متداول یک جامعه با ثبات نرسیده. جریانی که از شهریور ۱۴۰۱ شروع شد رو می‌تونیم در بستر همین جریان تحول تحلیل کنیم. در واقع، آنچه امروز در ایران می‌بینیم، ادامه جریان تحول پرفراز و نشیبیه که طی اون، مردم از حاکمان انتظار دارن شرایط رو برای یک زندگی خوب فراهم کنن.
تحول در آگاهی و مطالبات مردم
سطح آگاهی مردم از حقوقشون در برابر حاکمان، طی تاریخ روند رو به رشدی داشته. جنبش‌های اجتماعی در ایران، آرمان‌ها و مطالبات مختلفی رو مطرح کردن. در گذشته، مردم عمدتاً علیه ظلم، بی‌عدالتی، نابرابری و فساد حاکمان معترض بودن. اما مطالبه آزادی رو می‌تونیم یک امر معاصر بدونیم.
بعد از جنبش مشروطه، آزادی‌خواهی به طور جدی مطرح شد و تا امروز، مردم به دنبال رسیدن به اون هستن. در انقلاب ۵۷ مردم بیشتر به دنبال آزادی‌های سیاسی و مدنی بودن. اما امروزه علاوه بر مطالبات اقتصادی و سیاسی، رسیدن به حقوق شهروندی بخش مهمی از خواسته‌های مردم محسوب میشه.
انقلاب دیجیتال و افزایش آگاهی
انقلاب دیجیتال نقش مهمی در افزایش سطح آگاهی مردم، به ویژه جوانان و زنان، حتی در مناطق دوردست و محروم داشته. این پدیده به مردم ایران معیاری داده تا بتونن وضعیت کشور خودشون رو با سایر کشورها مقایسه کنن.
دکتر شهین‌دخت خوارزمی، جامعه‌شناس ۷۵ ساله، معتقده که در طول سال‌های پس از انقلاب، فاصله گرفتن حکمرانان از ارزش‌ها و آرمان‌های انقلاب، گرفتار شدن صاحبان نفوذ در دام قدرت و ثروت، و نهادینه شدن فساد، شرایط رو برای مردم و جامعه بدتر کرده. این در حالیه که سطح آگاهی مردم نسبت به واقعیت‌های جهان و الگوهای حکمرانی خوب افزایش پیدا کرده.
ایران جدید و ضرورت تغییر
به گفته دکتر خوارزمی، جامعه ایران به دو دلیل آبستن شورش اجتماعیه: اول، ناکارآمدی حکومت و دوم، نارضایتی فزاینده مردم. اعتراضات مکرر از زمان انقلاب ۵۷ تا به امروز، که در سال‌های اخیر با فاصله کوتاه تر و شدت بیشتری رخ میدن، نشون میده که جامعه ایران از نظر فرهنگ سیاسی دچار تحول عمیقی شده.
اعتراضات ۱۴۰۱ رو می‌تونیم شکل تکامل‌یافته و جدیدی از اعتراضات قبلی بدونیم که نشون میده ما با ایران جدیدی روبرو هستیم. گرچه حکومت همچنان طرفداران زیادی داره، اما قاعده بازی برای حفظ وضع موجود باید از نو تعریف بشه. ادامه اداره امور به روش گذشته دیگه جوابگو نیست و حتی در بین بخش عمده‌ای از طرفداران انقلاب ۵۷ و حامیان حکومت، این باور شکل گرفته که تغییر اجتناب‌ناپذیره.
منابع:
- مجله نقد اندیشه، سال اول، شماره اول، تابستان 1402. صفحات 37 تا 41
- پادکست دغدغه ایران- محمد فاضلی
آدرس کانال یوتیوب دروازه تاریخ
